Spaanplaat is een plaatsoort, gemaakt van kleine stukjes houtspaanders en een organisch bindmiddel zoals kunsthars. Ook materialen als stro, vlasscherven en rijststro kunnen als grondstof voor spaanplaat dienen. De houtspaanders worden onder hoge druk geperst en gemengd met een kunsthars lijm. Spaanplaats wordt veelvuldig toegepast in de meubelbranche en de woning- en utiliteitsbouw, maar wordt ook in de carrosseriebouw regelmatig gebruikt.

Spaanplaat is er in vele verschillende soorten
Spaanplaat kent vele verschillende soorten fabricage, afhankelijk van de gebruikte houtsoort, het bindmiddel en de toegepaste lijm. De kwaliteit van de spaanplaat wordt vooral bepaald door de grootte van de houtspaanders en de persdruk. Zowel afvalhout uit een zaagfabriek als dikke boomtakken kunnen tot houtspaanders worden vermalen. De persduur en persdruk zijn weer afhankelijk van de benodigde dikte van de spaanplaat. Na het persproces worden spaanplaten eerst geschuurd en vervolgens nauwkeurig op maat gezaagd.

Kwaliteit spaanplaat afhankelijk van hoeveelheid geperst hout
De hoeveelheid hout per kubieke meter bepaalt de kwaliteit spaanplaat. Deze specifieke gegevens zijn in de meeste gevallen op de zijkant van de spaanplaat terug te vinden. Ter indicatie: lichte platen hebben een geperste houthoeveelheid van 250 tot 400 kg/m3. Voor middelzware spaanplaten ligt deze verhouding op 400 tot 800 kg/m3 en voor zware spaanplaten op 800 tot 1000 kg/m3.

Spaanplaat is eenvoudig te bewerken en te lijmen
Bij het gebruik van spaanplaat hoeft geen rekening te worden gehouden met een lengte- of breedterichting. Het materiaal krimpt of rekt niet en is gemakkelijk handmatig of machinaal te bewerken. Het lijmen van de vlakken is ook geen probleem. Spaanplaat is te schilderen, lakken of beitsen, mits de goede producten worden gebruikt. Dit is niet noodzakelijk bij geplastificeerde spaanplaten, die met een beschermende coating zijn uitgerust.

MDF en OSB als veelvoorkomende soorten spaanplaat
De typen MDF en OSB zijn veelvoorkomende soorten houtspaanplaat. Medium density fibreboard (MDF) bestaat uit onder druk gelijmde houtvezels. Het is een dikke en egale plaat, die eenvoudig en zonder brokken bewerkt en gezaagd kan worden. MDF wordt veelvuldig toegepast in meubelen en woonaccessoires. De plaat kan afgewerkt worden met verf of fineer. Oriented strand board (OSB) is een grovere plaatsoort. De houtschilfers van de buitenste lagen zijn evenwijdig aan de lengte van de spaanplaat. De binnenlaag kan willekeurig elke kant op zijn gericht, zowel in de lengte- als breedterichting. OSB-platen worden veel toegepast als ondervloer.

Classificatie in spaanplaten naar geschikte toepassing
Spaanplaten worden geclassificeerd naar gebruik, variërend van P1 tot en met P5. Het geeft dit bouwmateriaal een label, waarmee direct duidelijk is voor welke toepassingen het geschikt is. De aanduiding P1 staat voor algemeen gebruik van spaanplaat in binnenruimten. Voor P2 geldt hetzelfde, maar dan ook met verwerking in meubels. Spaanplaat met de kwalificatie P3 wordt toegepast in niet-dragende constructies in vochtige ruimten. Waar P4 spaanplaat geschikt is voor dragende vloer-, wand- en dakconstructies in droge ruimten, is P5 spaanplaat bestemd voor dragende vloer-, wand- en dakconstructies in vochtige ruimten.

Vele verschillende toepassingen van spaanplaat
Het gebruik van spaanplaat is zeer divers. In de bouwbranche wordt dit materiaal op verschillende manieren toegepast. Als bekleding van wanden, om een vloer, muur of plafond te egaliseren en construeren, om een niet-dragende scheidingswand te creëren of om een deurbekleding te vullen. De gebruiksmogelijkheden zijn legio. Spaanplaat is bovendien terug te zien in verpakkingen.

Goede afwerking van spaanplaat noodzakelijk
Spaanplaat vraagt wel een goede afwerking. Om vochtopname in het materiaal te voorkomen, dienen de zichtbare plaatranden te worden behandeld met afwerkmateriaal. Bij meubelen of andere woonaccessoires kan dat bijvoorbeeld in de vorm van een houten lijst, kunststof band of fineer band. De niet zichtbare spaanplaatranden kunnen worden behandeld met bepaalde lijmsoorten met harder.